داود سالمی : بازخوانی پرونده واکسیناسیون کرونا در دولت روحانی

داود سالمی / کنشگر اجتماعی

باتوجه به اینکه حدود دو سال از شیوع کرونا در جهان می گذرد ویروسی که به دردسازترین و خطرناک‌ترین ویروس جهان تبدیل شده و علی رغم گذشت این مدت کشتار بسیار و موارد بالای ابتلا، هنوز هم ابعاد پنهان و ناشناخته بسیاری دارد.

این هیولای کوچک حالا هر چند وقت یکبار جهش پیدا کرده و با ظاهری جدید به قتل عام مردم دنیا مشغول می شود

با آغاز موضوع بحران کرونا در جهان، رقابت کشورهای مختلف برای تولید واکسن هم در جهت تلاش برای بقا و صد البته با مقاصد تجاری آغاز شده بود.

بحران ویروس کرونا در کشور ما بگونه دیگری رقم خورد بطوری که زمانی که موج چهارم بیماری کرونا با ویروس انگلیسی تمام نشده بود که سر و کله ویروسی جهش‌یافته از مبدأ هندوستان پیدا شد! ویروس دلتا که سرایت‌پذیری بسیار بالاتری داشته و حتی در کشورهایی با پوشش واکسیناسیون بالا نیز باعث افزایش موارد ابتلا شده است در کشور ما نیز آمار فوتی ها  به بیشترین مقدار خود رسیده بود و ما شاهد فوت روزانه بیش از ۶۰۰ نفر از هموطنان خود بودیم

حال سوالی که در اذهان عمومی شکل گرفته و ابهاماتی ایجاد نموده این است که چرا واردات واکسن کرونا در دولت روحانی با تاخیر زمانی انجام پذیرفت و علل و عوامل ایجاد این تاخیر که منجر به افزایش تعداد فوتی ها شده بود چیست ؟

در واقع میتوان گفت واردات واکسن کرونا به ایران از دو مسیر اتحادیه کوواکس و کشورهای خارجی قابل بررسی است که با کنکاش موضوع واکسن کرونا می توان دلایل اصلی تاخیر در واردات واکسن را علل و عوامل بیرونی و درونی دانست که در ذیل به آنها پرداخته می شود.

 کوواکس

• یکی از راههای واردات واکسن کرونا دسترسی جهانی واکسن های کووید ۱۹ که به طور مخفف ، کوواکس(COVAX ) نامیده می‌شود کوواکس یک برنامه جهانی با هدف دسترسی به “ظاهر عادلانه” به واکسن‌های کووید-۱۹ به رهبری اتحاد جهانی واکسن و ایمن‌سازی (GAVI)، ائتلاف برای نوآوری‌های آمادگی همه‌گیری (CEPI) و سازمان جهانی بهداشت (WHO) است. این از سه رکن شتاب‌دهنده ابزارهای دسترسی به واکسن کووید-۱۹ بشمار می رود ، موضوعی که توسط سازمان جهانی بهداشت، کمیسیون اروپا و دولت فرانسه به عنوان پاسخی به دنیاگیری کووید-۱۹ آغاز شد.

در واقع  کوواکس وظیفه دارد منابع بین‌المللی را هماهنگ ‌کند تا کشورهای کم‌درآمد یا با درآمد متوسط امکان دسترسی عادلانه به تست‌های  تشخیصی، درمان‌ها و واکسن‌های کرونا را بیابند

اتکای دولت روحانی به کوواکس بعنوان یک راهبرد اصلی جهت واردات واکسن ، با بدعهدی کوواکس روبرو شد و این موضوع پاشنه آشیلی برای واردات واکسن کرونا به ایران شد . پیش از این قرار بود بیش از ۱۶ میلیون دوز واکسن کرونا از طریق این سازوکار بین کشورهای عضو توزیع شود اما علی‌رغم پرداخت پول از سوی ایران، کوواکس نتوانست به تعهدات خود عمل کند.

عدم ضمانت اجرایی مناسب ، محدودیت های تولید واکسن در دنیا و بحران کرونا در کشورهای متولی اصلی کوواکس از مشکلات پیش روی کوواکس بشمار می آمد و ایده کوواکس صرفا در حد یک شعار واهی و ایده ای به “ظاهر خیرخواهانه ولی در اصل فریبکارانه“ نه فقط عایدی برای کشورهای عضو نداشت بلکه فرصت های بسیاری در گذر زمان از دست رفت و همین امر باعث تلفات انسانی بسیاری گردید.

پرداختن به بررسی سوابق برخی از متولیان اصلی کوواکس همچون فرانسه که صادرات خون های آلوده آن به ایران و به خطر انداختن جان هزاران ایرانی با شیوع بیماری مهلک ایدز بعنوان سیاهه ای در تاریخ به ثبت رسیده است با نگاهی به این سابقه ننگین ، چگونه دولت اصلاحات ژست بشر دوستانه و خیرخواهانه فرانسه را در کوواکس پذیرفته بود ؟ و آیا تصاعد آمار فوتی های هموطنان عزیزمان  نتیجه این اعتماد بی جا نیست ؟

واکسیناسیون کشورهای سازنده واکسن

• کشورهایی که واکسن کرونا را تولید کرده بودند برای صادرات آن زمانی عمل میکردند که خودشان واکسیناسیون عمومی را انجام داده باشند و این موضوع برای آنها نسبت به صادرات واکسن از اهمیت و اولویت بالایی برخوردار بود . بعنوان مثال کشوری همچون چین تازمانی که یک میلیارد و سیصد هزار دوز واکسن به مردم خود تزریق نمی کرد اجازه صادر کردن واکسن به سایر کشورها را نمی داد یا کشوری مانند آمریکا زمانی که ۵۰ درصد مردم خودرا واکسیناسیون نمود صادرات واکسن به کانادا را آغاز کرد لذا با وجود تولید واکسن خارجی ولی موضوع واکسیناسیون کشورهای سازنده واکسن کرونا هم منجر به ایجاد وقفه زمانی در واردات واکسن شده بود .

دیپلماسی منفعلانه در تحریم دارویی ایران

• فشار تحریم دارویی ایران توسط آمریکا و متحدانش که حتی دیپلماسی منفعلانه وزارت خارجه نتوانست در این بحران نتیجه ای حاصل کند و نکته حائز اهمیت در این رابطه آن است  تنها زمانی که دانشمندان ایرانی دست بکار شدند و خبر تولید واکسن ایرانی برکت رسانه ای شد تحریم دارویی توسط خرانه داری آمریکا برداشته شد در حقیقت کشورهایی که می‌خواستند از بحث واکسن برای اعمال فشار روی میز مذاکره استفاده کنند با اتکا به تولید داخلی واکسن دیگر نتوانستند از این مسئله بهره کافی را ببرند .

ناکارآمدی دولت در هماهنگی بخش خصوصی

• یکی از سیاست های دولت اصلاحات، فراخوان بخش خصوصی واردات دارویی بود که بدلیل عدم برنامه ریزی مدون و یکپارچه در این خصوص منجر به ایجاد مناقشات و منازعات میان اتاق بارگانی تهران و وزارت بهداشت گردید و هر رو از طرفی شاهد اخبار منفی و بیانیه های متقابلانه که اختلاف میان دو نهاد مذکور و مربوط را در جامعه به شکل عریان نشان می داد و از طرف دیگر  شاهد افزایش روزانه شمار تلفات هموطنان بودیم وشکل گیری این وضعیت اسف بار در واقع نمک بر  زخم بحران کرونا شده بود .
• ایجاد شائبه رانت بخش خصوصی همان ابتدا  اذهان عمومی را در این رابطه مشوش نمود پیرو این موضوع کش و قوس های نهاد های مربوطه  و اختلافات ناشی از عدم هماهنگی و عدم اجرای اصولی سیاست خصوصی سازی واردات واکسن باتوجه به سابقه مفتضحانه دولت در امر خصوصی سازی، همچنین تعللات فراوان سازمان غذا و دارو جهت صدور تاییدیه های شرکت های دارویی بخش خصوصی و بسیاری از عوامل ناشی از ناکارآمدی آشکار دولت منجر به زمانبر شدن امر واردات واکسن  شده بود
• درحقیقت واکسن کرونا باتوجه به بحران اجتماعی ایجاد شده و عدم تجربه قبلی ، همچنین شرایط خاصی که در تولید واکسن و زمانبندی های مختلفی که داشت اساسا بازاری نبود که بخش خصوصی در آن شرایط بحرانی توانایی آن را داشته باشد و بجز دولت ها هیچ فرد یا گروهی توانایی خرید و عرضه آن را نداشت .

دیپلماسی ناکارآمد دلیل بدعهدی کشورهای چین ، روسیه و هند

یکی از علل تاخیر یا وقفه در روند واکسیناسیون در ایران خلف وعده طرف‌های فروشنده واکسن به ایران یعنی کشورهای روسیه، چین، هند و تولیدکنندگان واکسن آسترازنکا بود. در اسفندماه ۹۹ قرار بود ۴٫۵ میلیون دوز واکسن کرونا از کشورهای خارجی دریافت کنیم که ۲ میلیون دوز  آن از کشور روسیه بود. روس‌ها به‌جای ارسال دو میلیون واکسن گفتند “یک‌میلیون واکسن کرونا می‌دهیم” و بعد این یک‌میلیون واکسن  را تبدیل به ۴۰۰ هزار دوز واکسن کرونا کردند در کل برای واردات واکسن کرونا از روسیه تلاش های بسیاری انجام شد که روسها عملا به تعهدات خود پایبند نبودند.

کشور هندی هم قرار بود دو میلیون دوز واکسن کرونا به ما بدهند که بعدها گفتند “۵۰۰ هزار دوز به شما می‌دهیم” که باوجود پرداخت  هزینه این ۵۰۰ هزار دوز به هند ولی صرفا ۱۲۵ هزار دوز از هند وارد شد و ۳۷۵ هزار واکسن در فرودگاه به‌دستور دادستانی هند بلوکه شد و گفتند از هند یک عدد واکسن نیز نباید به جاهای دیگر دنیا برود.” چین طی قراردادی به ایران تعهد تحویل ۱۰ میلیون دوز واکسن کرونا را داده بود. تعهدی که تنها حدود ۳۵ درصدش محقق شده و سه میلیون و ۶۵۰ هزار دوز واکسن چینی به ایران آمده است.

در واقع دوعامل اصلی از دست دادن فرصت واردات واکسن از کشورهای مذکور را میتوان دیپلماسی ناکارآمد دولت روحانی و سیاسی کردن واکسیناسیون از سوی برخی طیف‌های اصلاح‌طلب قلمداد نمود .

مثلث علل تاخیر در واردات واکسن

در خاتمه باتوجه به علل و عوامل موثر فوق الذکر ، وقفه زمانی در واردات واکسن کرونا را میتوان حاصل تشکیل مثلث  ناکارآمدی دستگاه دیپلماسی وزارت خارجه ، عدم اهتمام و انسجام دولت در برنامه ریزی واردات واکسن  و حاشیه اختلافات نهادهای ذیربط در امر واردات واکسن دانست و سند کارنامه مفتضحانه دولت دوازدهم در این زمینه که پیامد سنگین آن جان باختن تعداد زیادی از هموطنان عزیز ما شده است و این مسئله مهم بزرگترین تراژدی ناکارآمدی دولت اصلاحات را در اذهان تاریخ این کشور به ثبت رساند .

لذا رسیدگی دستگاه قضایی به پرونده عوامل ناکارآمدی آشکار دولت اصلاحات بعنوان متهمان اصلی اخلال در نظام سلامت و تاخیر در واردات واکسن کرونا که منجر به جان باختن شمار زیادی از هموطنان عزیزمان شده است ، بسیار ضروری می باشد و این موضوع در افکار جامعه تبدیل به مطالبه عمومی شده است که اگر روند واکسیانسیون در دولت دوازدهم سرعت میگرفت قطعا شاهد بالارفتن آمار تلفات کرونایی در کشور نبودیم و مرگ هم‌وطنانمان (حتی یک ایرانی) موضوعی نیست که به‌سادگی از کنار آن بتوان عبور کرد ! و حال بایستی بانیان و مقصران جان باختن شمار زیادی از هموطنان در دستگاه قضایی محاکمه به مردم جامعه معرفی شوند .